EKONOMIA KLASYCZNA

Ekonomia klasyczna to nurt w ekonomii mający swój początek pod koniec XVIII wieku. Główni przedstawiciele tego nurtu to: Adam Smith, David Ricardo, Thomas Malthus, John Stuart Mill. Ekonomia ta zajmowała się głównie podażą i kosztami. Ekonomia klasyczna zakłada obiektywny charakter praw ekonomicznych, a za naczelną sferę gospodarowania uznaje sferę produkcji. Jej początki sięgają schyłku XVII wieku, a dalszy rozwój połowy XIX stulecia. Narodziła się w Anglii i zaczęła dojrzewać wraz z początkiem pierwszej rewolucji przemysłowej. Wyróżniamy trzy fazy rozwoju ekonomii klasycznej:  - dojrzała ekonomia klasyczna to okres 1770-1830, - wczesna literatura klasyczna przypada na lata 1670-1770,  - schyłkowa faza rozwoju ekonomii klasycznej to lata 1830-1870. Klasycy stworzyli fundamenty nowoczesnego myślenia ekonomicznego. Przekształcili rozważania na temat życia gospodarczego w naukę ekonomii, nadając im tym samym wymiar pozytywny. Zaczęli pytać o istotę zjawisk, a nie o ich ocenę. Próbowali odkryć uniwersalne reguły rządzące gospodarką i uporządkować je w system teoretyczny wyjaśniający, jak funkcjonuje mechanizm życia gospodarczego. Filozofia ekonomii klasycznej wpisuje się w tradycje angielskiego i francuskiego oświecenia. Gmach ekonomii klasycznej wznoszono na fundamentach zdefiniowanych na nowo praw naturalnych, za które uznano wolność, równość i  własność. Stworzono zatem podstawy do   zbudowania opartego na tych filarach teoretycznego systemu praw człowieka, mających konkretne odniesienie w życiu gospodarczym. Zdefiniowane w ten sposób warunki ustrojowe zakładały stworzenie systemu praw stanowionych opartych na tych naturalnych podstawach.  Dla gospodarki oznaczały one wolność zawierania umów, równość wobec prawa dla wszystkich uczestników życia gospodarczego, prawem chronioną własność wygospodarowaną w wyniku własnej przedsiębiorczości. Były to warunki niezbędne do stworzenia społeczeństwa obywatelskiego, zrywającego ostatecznie z reliktami ustroju opartego na pańszczyźnie i poddaństwie. Rozwój nauki i techniki spowodował rewolucyjne przemiany w życiu gospodarczym i społecznym. Innowacje, takie jak wynalezienie czółenka tkackiego i maszyny parowej, były przełomem otwierającym nową epokę w dziejach ludzkości, w miejsce manufaktur powstają fabryki, pieniądz jest inwestowany w ich budowę i wyposażenie, a przedsiębiorca zwany fabrykantem staje się teraz centralną postacią życia gospodarczego. Rysujący się obraz nowego ustroju społeczno-gospodarczego wyraźnie pokazuje, w czym tkwi istota bogactwa narodowego. Nie ma już wątpliwości, że to nie pieniądz, lecz dobra materialne, powstające na skutek przekształcania substratów przyrody w produkty użyteczne człowiekowi stanowią o bogactwie narodu, proces tworzenia się bogactwa narodowego staje się głównym obiektem badań naukowych klasyków. We wczesnej fazie ekonomii klasycznej uważano, że praca płodzi, a ziemia rodzi bogactwo, co znalazło najpełniejsze odzwierciedlenie w myśli Williama Petty’ego, który głosił, że praca jest ojcem, a ziemia matką bogactwa. Uznawano zatem, ze bogactwo powstaje w produkcji rolnej, co najpełniej ukazane zostało w doktrynie ekonomicznej fizjokratów. Wraz z rozwojem kapitalizmu manufakturowego zaczęto dostrzegać powstawanie produktu netto we wszystkich rodzajach działalności produkcyjnej. Po raz pierwszy myśl tę wyraził Adam Smith, uważany za ojca ekonomii, którego dzieło Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, wydane w 1776 r., uznane zostało za pierwszy podręcznik z dziedziny ekonomii. W zapoczątkowanej przez A. Smitha dojrzałej fazie ekonomii klasycznej zrodziła się ekonomia jako nauka - wyodrębniła się ostatecznie z pnia filozoficznego, tworząc własne systemy teoretyczne. Zapoczątkowano badania nad bogactwem narodowym w znaczeniu zdefiniowanym przez klasyków. Zdefiniowano pojęcie wartości wymiennej, użytkowej, ceny naturalnej i rynkowej, czynników wytwórczych, rynku, konkurencji. Odkrywano prawa rządzące powstawaniem i podziałem bogactwa narodowego, zasady równowagi gospodarczej, wzrostu i rozwoju gospodarczego. Przewartościowaniu uległa doktryna handlu międzynarodowego, czego najpełniejszym wyrazem stała się teoria kosztów komparatywnych Davida Ricardo. Stworzono zręby teorii pieniądza. Dyskutowano nad realizacją produktu społecznego, James Mili sformułował prawo rynków, a Jean Baptiste Say podał dowody na jego niezawodność. Próbowano też spojrzeć krytycznie na reguły rządzące gospodarką kapitalistyczną, dostrzegając w nich zalążki kryzysów gospodarczych, co znalazło wyraz w twórczości Thomasa Roberta Malthusa i Jeana Charlesa Leonarda Simonde de Sismondiego. Człowiek w ekonomii klasycznej traktowany był w sposób indywidualistyczny, jako egoista, który ma na celu pomnażanie swego własnego bogactwa. A. Smith wprowadził koncepcję niewidzialnej ręki, która harmonizować miała niezależne od siebie działania podmiotów życia gospodarczego. Wolność jednostki wiązała się z wywodzącą się od fizjokratów koncepcją zwaną leseferyzmem, która postulowała pozwolenie na niezależne działanie, zniesienie przepisów krępujących swobodne zawieranie umów, zniesienie protekcjonizmu państwowego i przyznanie jednostkom pełni swobody gospodarowania na własne ryzyko i własny rachunek. Ekonomia klasyczna patrzyła na gospodarkę z punktu widzenia makroekonomicznego, była więc ekonomią polityczną, gdyż traktowała o gospodarstwie narodowym, o problemach postrzeganych w wymiarze społecznym, a działania ekonomiczne jednostek składały się na kształtowanie obrazu ogólnego życia gospodarczego. Główny nacisk kładziono na analizę procesów produkcji, na mechanizmy kształtowania się zysku, uznając przedsiębiorców za siłę napędową rozwoju gospodarczego. Za podstawę działalności ekonomicznej uznano wolną konkurencję. Uznawano równe szanse wszystkich uczestników życia gospodarczego. Państwo miało stać na straży gwarancji praw obywatelskich, w tym prawa do ochrony własności prywatnej.  System stworzony przez ekonomię klasyczną odpowiadał zatem zasadom liberalizmu gospodarczego. W ramach ekonomii klasycznej powstały cztery zasadnicze modele teoretyczne. Twórcami ich byli  A. Smith - Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776);  D. Ricardo - Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania (1817);  J.CH.L. Simonde de Sismondi - Nowe zasady ekonomii politycznej (1819) We wszystkich tych dziełach szukano uniwersalnych, obiektywnych, naukowych praw ekonomicznych, abstrahując od praw ustanowionych w państwie przez władzę. Na bazie tych odkrywanych przez siebie praw próbowano pokazać prawidłowości rządzące w obiektywny sposób życiem gospodarczym, co następnie było punktem wyjścia dla zaleceń odnośnie do polityki gospodarczej prowadzonej przez państwo, w tym szczególnie kwestii opodatkowania i tworzenia ram instytucjonalnych dla nieskrępowanych możliwości działania tych obiektywnych praw w rzeczywistości społeczno-gospodarczej. Do innych ważnych prac powstałych w ramach ekonomii klasycznej możemy zaliczyć  Traktat o ekonomii politycznej J.B. Saya z 1803 r.  oraz  Zasady ekonomii politycznej Th.R. Malthusa z 1820 r. Pracą podsumowującą dorobek ekonomii klasycznej i dającą jego pełną syntezę jest dzieło ostatniego z wielkich klasyków J.S. Milla Zasady ekonomii politycznej i niektóre jej zastosowania do filozofii społecznej z 1848 r., uzupełnione w latach 1859-1860. Nowa metoda badania zjawisk ekonomicznych, dociekanie tego, jak jest, a nie jak być powinno, odkrycie praw rządzących życiem gospodarczym i wyjaśnienie  mechanizmu ich działania - to wszystko zawdzięczamy klasykom ekonomii.